Dziedziczenie gospodarstwa rolnego jest jednym z bardziej skomplikowanych zagadnień prawa spadkowego, gdyż podlega szczególnym rygorom. W niektórych przypadkach tj. dla spadków otwartych przed 14 lutym 2001 roku stosuje się inne przepisy niż dla tych otwartych po wspomnianej dacie. To powoduje niekiedy wątpliwości w kwestii podmiotów uprawnionych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.
Czym jest gospodarstwo rolne ?
Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Dziedziczenie gospodarstwa rolnego w latach 1984 – 2001
Jeżeli w skład spadku wchodził gospodarstwo rolne np. uprawniane grunty rolne, budynki, inwentarz i urządzenia to dziedziczenie podlega innym przepisom niż zazwyczaj. Do tych spadków stosuje się ograniczenia bez względu na dziedziczenie ustawowe czy testamentowe. Dodać należy, że ograniczenia dotykały już dziedziczenia gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 0,5 ha.
Spadkobiercy ustawowi dziedziczyli spadek, jeżeli:
1) odpowiadali warunkom wymaganym do nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności tj. stale pracowali w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym, bezpośrednio przy produkcji rolnej albo mieli kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.
2) byli małoletni bądź też pobierali naukę zawodu lub uczęszczali do szkół,
3) byli trwale niezdolni do pracy.
Jeżeli żadne z dzieci spadkodawcy nie spełniało wyżej wymienionych warunków wówczas gospodarstwo rolne mogły odziedziczyć wnuki. Oczywiście warunkiem koniecznym było wypełnienie powyższych kryteriów.
Gdy nikt nie spełniał ustawowych wymogów w grę dopiero wchodziło dziedziczenie według reguł ogólnych.
Dziedziczenie gospodarstwa rolnego po 14 lutym 2001 roku
W dniu 14 lutego 2001 roku wszedł w życie wyrok Trybunału Konstytucyjnego uznający za sprzeczne z ustawą zasadniczą reguły dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych. Od 14 lutego 2001 roku dziedziczenie gospodarstwa rolnego odbywa się na zasadach ogólnych. W związku z tym gospodarstwo rolne może odziedziczyć spadkobierca ustawowy jak również testamentowy i nie jest konieczne posiadanie odpowiednich kwalifikacji rolniczych, stażu pracy w rolnictwie.
Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy i jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. W braku zstępnych spadkodawcy do spadku powołani są jego małżonek i rodzice.
Udział spadkowy każdego z rodziców, w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.
Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Przeczytaj także:
Odpowiedzialność za długi spadkowe