Zachowek jest często mylnie kojarzony z dziedziczeniem w każdej postaci, a zatem zarówno w przypadku dziedziczenia ustawowego jak i testamentowego. Tymczasem instytucja ta związana jest wyłącznie z dziedziczeniem z testamentu.
Czym jest zachowek?
Zachowek należy traktować jako swoistą rekompensatę dla osoby, która dziedziczyłaby po spadkodawcy, gdyby ten nie sporządził testamentu. Polski ustawodawca uznaje, że niedopuszczalna jest sytuacja, w której ewentualny spadkobierca pozbawiony jest możliwości uzyskania chociażby substratu masy spadku. Z drugiej strony instytucja zachowku w pewien sposób ogranicza swobodę spadkodawcy w rozporządzania swoim majątku. Spadkodawca tworząc bowiem testament, który nie obejmuje osób uprawnionych do dziedziczenia z ustawy, musi pamiętać, że obdarzona spadkiem osoba, zostanie również obciążona koniecznością zapłaty zachowku. Zapłaty, albowiem omawiana instytucja jest świadczeniem pieniężnym.
Kto może żądać zachowku?
Osobami uprawnionym do żądania zachowku są zstępni spadkodawcy, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Tylko osoby z tego katalogu mogą żądać od spadkobiercy zachowku. Wykluczona zatem jest sytuacja aby zachowku żądali dziadkowie spadkodawcy bądź jego rodzenstwo.
W jaki sposób ustalic wysokość zachowku?
Wysokość zachowku uzależniona jest od trzech,względnie czterech czynników:
– wartoÅ›ci spadku,
– iloÅ›ci spadkobierców ustawowych,
– stanu zdrowia uprawnionego do zachowku w chwili otwarcia spadku (czyli Å›mierci spadkodawcy),
– darowizn uczynionych przez spadkodawcÄ™ na uprawnionego do zachowku.
Uprawniony do zachowku może go żądać od spadkobiercy testamentowego w wysokości 1/2 (a jeżeli jest niepełnoletni bądź niepełnosprawny w momencie otwarcia spadku to 2/3) udziału, który otrzymałby, gdyby dzidzieczył z ustawy.
Przykład:
X w momencie śmierci pozostawia żonę i dwójkę dziecki, z których jedno jest w momencie jego śmierci niepełnoletnie. X pozostawił testament, w którym do całego spadku powołał jedynie swoją matkę. Majątek X w momencie śmierci wynosi 300. Jaki zachowek otrzymałby każdy z uprawnionych?
Uprawnionymi do zachowku w tym przypadku są żona i dwójka dzieci spadkodawcy. Ustalenie wysokości zachowku rozpoczniemy od żony spadkodawcy. Gdyby dziedziczyła ona z ustawy, miałaby prawo do połowy spadku po mężu. Należy się jej połowa tego udziału,zatem zachowek, którego mogłaby żądać od swojej teściowej wynosiłby 75.
Pierwszy syn, gdyby dziedziczył z ustawy, otrzymałby 1/4 majątku ojca (zatem 75). Jako, że podobnie jak matka jest już pełnoletni, wysokość należnego mu zachowku wynosi połowę jego udziału czyli mogłby on żądać od swojej babci 37,5.
Drugi syn, dziedzicząc z ustawy otrzyałby również 75. Jako, że jest osobą niepełnoletnią nalezy mu się 2/3 udziału w spadku po ojcu gdyby dziedziczył z ustawy. Wysokośc tego zachowku wynosiłaby zatem 50.
Z powyższego wynika, że spadkobiera testamentowy, musi liczyć się z tym, że obejmując testament po X w wysokości 300, zobowiązane jest na żądanie uprawnionych do zachowku łączną kwotę 162,5, a zatem ponad połowę otrzymanego spadku.
W przypadku, gdyby spadkodawca, w przytoczonym wyżej przykładzie obdarowałby, któregoś ze spadkobiercóww ustawowych darowizną, a pomiędzy darowizną a śmiercią X nie minełoby 10 lat, to wówczas o wartość tych darowizn należy pomniejszyć zachowek.
Do kiedy mogę żądać zachowku?
Roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Oznacza, to że po upływie tego okresu uprawniony do zachowku możewprawdzie żądać go od spadkobiercy testamentowego, a nawet dochodzić tego roszczenia przed Sądem, lecz spadkobierca może wówczas podnieść zarzut przedawnienia, wówczas Sąd oddali powództwo.
Wskazany wyżej termin biegnie od ogłoszenia testamentu. Ogłoszenie testamentu należy odróżnić od otwarcia spadku. To drugie sformułowanie oznacza bowiem moemt, w ktorym ww obrocie prawnym pojawia się spadek, a zatem moemt śmierci spadkodawcy. Ogłoszenie testamentu, a zatem jego otwarcie i zapoznanie zainteresowanych treścią może być nastąpić dużo później.
Czy zachowek musi być zawsze w formie pieniężnej?
Zachowek ze swej istoty jest świadczeniem pieniężnym, nie ma jednak przeszkód aby strony w drodze umwy ustaliły, że zachowek, a raczej jego równowartość zostanie przekazanuprawnionemu do zachowku w innej formie.