Warunkowe umorzenie postępowania stanowi jeden ze środkow probacyjnych, a więc instytucji prawa karnego polegającej na poddaniu sprawcy próbie. Istotą tej instytucji jest odstąpienie od skazania i wymierzenia kary wobec sprawcy uznanego za winnego popełnienia przestęstwa. To oznacza, że nie zawsze w przypadku stwierdzenia winy sprawca zostanie skazany na karę określoną w przepisach kodeksu karnego
Kiedy warunkowe umorzenie postępowania jest możliwe ?
Ustawodawca podzielił przesłanki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania na przesłanki o charakterze przedmiotowym i podmiotwym.
Przesłanki przedmiotowe
Przesłanki o charakterze przedmiotowym dotyczą zarzucanego czynu. Są to:
– nieznaczna wina,
– nieznaczny stopień szkodliwości społecznej czynu,
– brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu
Analizę przesłanek o charakterze przedmiotowym instytucji należy rozpocząć od tej ostatniej. Tylko bowiem wtedy, kiedy Sąd nie będzie miał żadnych wątpliwości co do tego, że sprawca dokonał zarzucanego mu czynu rozważał będzie istnienie pozostałych dwóch przesłanek.
Ostatnia przesłanka badana jest na podstawie całokształtu materiału dowodowego. Dla orzeczenia warunkowego umorzenia postepowania nie jest konieczne aby oskarżony przyznawał się do zarzucanego mu czynu. Wystarczające jest bowiem przekonanie sądu o sprawstwie oskarżonegona na podstawie pozostałych dowodów. Oczywiście oskarżeni chcący skorzystać z instytucji warunkowego umorzenia postępowania często przyznają się do stawianych im zarzutów. Jednak taka postawa nie zwalnia Sądu od rzetelnej oceny materiału dowodowego. Ma to także miejsce w przypadku gdy okoliczności budzą wątpliwości ich weryfikacji.
Do skorzystania z instytucji warunkowego umorzenia postepowania konieczna jest także ustalenie, że wina oraz społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne.
Wina, w myśl dominującego obecnie stanowiska, to zarzut kierowany do sprawcy, że w danych okolicznościach nie zachował się tak jak powinien w myśl obowiązujących norm prawnych. Innymi słowy wina polega na tym, że sprawca w danych okolicznościach zrealizował znamiona czynu zabronionego. Stopień zawinienia badany jest poprzez ocenę okoliczności dokonania czynu zabronionego, zachowwania się sprawcy oraz osobę samego sprawcy.
Społeczna szkodliwość czynu to próba odpowiedzi na pytanie jak duże piętno na społeczeństwie odcisnał czyn sprawcy, Innymi słowy jest to próba oceny danego zachowania przez społeczeństwo.
Obie wskazane wyżej przesłanki muszą być kwalifikowane w stopniu nieznacznym.
Przesłanki o charakterze podmiotowym
Przesłankami o charakterze podmiotowym są:
– postawa sprawcy,
– brak karalności za przestępstwo umyślne,
– właściwości i warunki osobiste sprawcy,
– dotychczasowy tryb życia sprawcy
Postawa sprawcy to jego skłonność do określonych zachowań. Sąd badając istnienie tej przesłanki ocenia zatem czy dane zachowanie stanowi jednorazowy wybryk, czy też oskarżony charakteryzuje się takimi właściwościami, które wskazuą, że takie zacchowania z dużym prowdopodobienstwem będą się powtarzać.
Uprzednia niekaralność sprawcy została przez ustawodawcę ograniczona do przestępstw umyślnych. Z instytucji warunkowego umorzenia postępowania mogą zatem skorzystać osoby karane wccześniej za występki nieumyślne, wykroczenia oraz przęstępstwa karnoskarbowe.
Przez właściwości osobiste należy rozumieć cechy charakteru sprawcy, jego temperament, zdolność do samokrytyki, wrażliwość sumienia. Przez warunki osobiste należy rozumieć warunki środowiskowe, w których żyje sprawca, warunki rodzinne, w miejscu pracy, mieszkaniowe.
Przesłanka dotychczasowego trybu życia sprawcy to analiza całokształtu jego działalności. Do jej prawidłowego przebiegu konieczne jest ustalenie czy sprawca wcześnie wpadał w konlikt z prawem oraz jaką prezentuje postawę do obowiazujących norm prawnych/
Uwaga! Wszystkie omówione wyżej przesłanki muszą być spełnione łącznie, a zatem brak chcociażby jednej z nich wyłącza możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania.
Do jakich przestępstw będzie miało zastosowanie warunkowe umorzenie postępowania ?
Warunkowe umorzenie postępowania może mieć zastosowanie do przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat. Dla przykładu należy wskazać przestępstwo oszustwa przy wypadku mniejszej wagi, spowodowanie lekkiego bądź średniego uszczerbku na zdrowiu, spowodowanie wypadku komunikacyjnego, prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu, fałszerstwo dokumentów, kradzież, posiadanie nieznacznej ilości środków odurzających i inne.
Jakie obowiązki wiążą się z warunkowym umorzeniem postępowania ?
Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dodć należy, że przy w przypadku zastosowania omawianej instytucji sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę. Podnato, sąd może nałożyć na sprawcę obowiązki np. zakaz kontaktwania się z pokrzywdzonym, zakaz przebywania w określonych środowiskach, podjęcia terapii, podjecia pracy, zakaz prowadzenia pojazdu i inne.
Co w przypadku gdy sprawca popełni kolejne przestępstwo albo będzie naruszał porządek prawny ?
Jeżeli osoba wobec której zastosowano warunkowe umorzenie w okresie próby popełni umyślne przestępstwo za które zostanie prawomocnie skazana sąd podejmie postępowanie karne.
Z kolei sąd może podjąć postępowanie gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż wyżej wskazane przestępstwo, a nadto jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
Umorzenie postępowania i warunkowe umorzenie postępowania to nie to samo
Nie należy mylić umorzenia postępowania z warunkowym umorzeniem postępowania. Te dwie instytucje różnią się od siebie tym, że umorzenie postępowania nie rozstrzyga o kwestii sprawstwa i winy.